ΦΥΣΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

Το παρακάτω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό http://www.greekarchitects.gr/

O Ιάπωνας αρχιτέκτονας  Taketo Shimohigoshi  βραβεύτηκε από το  περιοδικό Architectural Review, στα πλαίσια του διαγωνισμού Emerging Architecture Awards, το 2007  για την έμπνευση του να ενοποιήσει κτήρια απλώνοντας λωρίδες φυτεμένες με βρύα. Η βράβευσή του βασίστηκε στο γεγονός ότι εκμεταλλεύτηκε κάθε τρόπο ανάπτυξής του πρασίνου , από την στιγμή που η γη  και ο χώρος  περιορίζεται.

Φωτο1:Το βραβευμένο έργο όπου διακρίνονται οι πράσινες λωρίδες

Η σύλληψή του αυτή είναι εντυπωσιακή αλλά η βλάστηση αποτυπώνεται σαν   ένα  αρχιτεκτονικό  στοιχείο που δεν συνεισφέρει ουσιαστικά στο αστικό περιβάλλον. O εγκιβωτισμός  του φυτών στο  χαοτικό τοπίο του Τόκιο προσωπικά με τρομάζει. Η χρήση  των φυτών  στην πόλη  πρέπει να δημιουργεί όσο το δυνατό περισσότερο την αίσθηση της φύσης, της ελευθερίας, της χαλάρωσης. Η υποταγή των φυσικών υλικών στους κανόνες και της αρχές του δομημένου περιβάλλοντος  θεωρώ ότι  ξυπνά στους κατοίκους της πόλης ασφυκτικά συναισθήματα.

Ο σχεδιασμός τις περισσότερες φορές παρότι μιλά για αειφορία ουσιαστικά είναι αποκομμένος από την ουσία της φύσης και την  προσεγγίζει   απλοϊκά επιδιώκοντας τον εντυπωσιασμό ή την διαφοροποίηση. Το πράσινο τοπίο δεν είναι στατικό αλλάζει μορφή ανάλογα το κλίμα, το χρόνο, την εποχή, καταφέρνει να διεγείρει τις αισθήσεις  με χρώματα, αρώματα, συναισθήματα, γεύσεις,  κουβαλάει ιστορικά, πολιτιστικά στοιχεία που  αποδίδουν ταυτότητα και χαρακτήρα στο τόπο και το χρόνο. 

Κλασσικοί  αρχιτέκτονες υποστήριξαν ότι η αρχιτεκτονική είναι αναπαράσταση της φύσης. Ο Norberg-Schulz αναφέρει ότι ο άνθρωπος σχετίζεται με τη φύση με τρεις τρόπους: τη μίμηση, τη συμπλήρωση και το συμβολισμό δηλ. αρχικά αντιγράφει, αμέσως μετά συμπληρώνει ότι αυτός πιστεύει ότι λείπει από το δημιούργημά του και τέλος του αποδίδει συμβολισμούς που o ίδιος έχει ανάγκη. Η σχέση του περιβάλλοντος χώρου με το κτίσμα ξεκινάει από παλιά, από τους αρχαίους  Έλληνες οι οποίοι σεβόμενοι βαθιά το ελληνικό τοπίο δεν επέδρασαν στη μορφή του, ενώ παράλληλα η χωροθέτηση των κτισμάτων τους  μέσα στο χώρο μας εκπλήσσει. Κατά την Αναγέννηση, ο κήπος αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού και συνδέεται με το κτήριο  αποτελώντας μια ενότητα με  αυτό. Η γαλλική σχολή που έφτασε στην ακμή της τον 16^ο -17^ο αιώνα  θέλησε να χαλιναγωγήσει τη βλάστηση και να τη βάλει να υπακούσει στους νόμους της τάξης και της συμμετρίας. Παράλληλα η διαμόρφωση του τοπίου συναλλασσόταν με τους αυτούς όρους με την αρχιτεκτονική του κτηρίου αλληλοσυμπληρώνοντας το ένα το άλλο, με στόχο τον εντυπωσιασμό του επισκέπτη. Στην Αγγλία  τον  17^ο αιώνα ήταν τόσο μεγάλη η αγάπη του κόσμου για την κηποτεχνία που  ακόμα και οι κατώτερες οικονομικά τάξεις  έδειξαν ενδιαφέρον για τον κήπο τους και την διαμόρφωση του τοπίου (cottage gardens). Στις πόλεις η φυσική ομορφιά ήταν το ζητούμενο από του Άγγλους σχεδιαστές που προσπάθησαν να την μεταφέρουν μέσα στα πάρκα της πόλης δημιουργώντας ανάγλυφες επιφάνειες, ξέφωτα, δασικές εκτάσεις. Στους κήπους της Άπω Ανατολής γίνεται πιστή αναπαράσταση φυσικών τοπίων σε περιορισμένη ιδιοκτησία. Τα φυτά, με ειδικές καλλιεργητικές μεθόδους αποκτούσαν μικρό μέγεθος και ιδιαίτερο σχήμα για να ταιριάζουν στην κλίμακα του κήπου και της οικίας ενώ το καθετί είχε συμβολική αξία. Η ιστορία λοιπόν αποκαλύπτει ότι πάντα υπήρχε επίδραση του φυσικού στοιχείου πάνω στο τεχνητό, γεγονός που δεν συμβαίνει σήμερα.

Φωτο2: Βελανιδιά που άθελά της μιμείται τον τρούλο της Αγ. Σοφιάς

Η συνειδητοποίηση της υποβάθμισης του περιβάλλοντος των σημερινών πόλεων αντί να προσανατολίζει στην επανεγκατάσταση του φυσικού τοπίου μέσα σε αυτές προωθεί  την εξεύρεση τεχνικών λύσεων για την  βελτίωση των συνθηκών ζωής. Οι κάτοικοι απομακρύνονται από το κέντρο της πόλης αναζητώντας μάταια στα προάστια επαφή με τη φύση. Οι παιδικές χαρές των παιδιών  είναι στείρα τεχνητά τοπία, οι αυλές των σχολείων τους είναι τσιμεντοστρωμένες από άκρη σε άκρη, ο ακάλυπτος του σπιτιού τους είναι υπόγειο πάρκιγκ, η πλατεία της γειτονιάς τους είναι γεμάτη καφετέριες και τραπέζια, ο ποδηλατόδρομος είναι γεμάτος σιδερένια κολωνάκια. Μπορεί όλοι να μιλάμε για το πράσινο και τις ευεργετικές του ιδιότητες σαν άλλοθι, οι προτεραιότητες όμως δείχνουν να είναι άλλες. Οι πράσινες επιφάνειες συναντιούνται  αποσπασματικά χωρίς να συνδέεται μεταξύ τους. Η βλάστηση που θα έπρεπε να οριοθετεί χρήσεις,  χώρους, να δημιουργεί μικροκλίματα, πράσινες διαδρομές, να εκπαιδεύει, να προστατεύει την υγεία, να ενοποιεί περιοχές, υποτιμάται και ενώ θα έπρεπε να μιλάμε για την διαχείριση της, ούτε καν  συντηρείται.   

Φωτο3: Ο άνθρωπος αναζητά φυσικά στοιχεία μέσα στο αστικό περιβάλλον
 

Στην αρχιτεκτονική τοπίου σαν βασικές αρχές σχεδιασμού αναφέρονται  η ενότητα που δείχνει τη σχέση του φυσικού και τεχνητού τοπίου ώστε να υπάρχει αρμονία, η λειτουργικότητα που συνδέει τις ανάγκες του χρήστη με τους χώρους , η αισθητική, η κλίμακα των στοιχείων που απαρτίζουν το τοπίο. Ο Δημήτρης  Πικιώνης ο μεγάλος Έλληνας αρχιτέκτονας παραδίδει μαθήματα με το έργο του,  η συνεισφορά του στο αττικό τοπίο και την πολιτιστική κληρονομιά μας, με τον ξεχωριστό τρόπο που αντιλαμβανόταν τη φύση, είναι ανεκτίμητη. Θεωρούσε ότι το κτίσμα αποτελούσε οργανική ενότητα  της φύσης και στόχος του ήταν όπως  ανέφερε να ακουστεί ο λόγος της γης και όχι να προβληθεί πάνω της ο αυτόνομος αρχιτεκτονικός λόγος.

 Στην πόλη μας ετερόκλητα κτήρια άλλης λογικής το ένα από το άλλο, διαφορετικής αισθητικής, τεχνοτροπίας απαρτίζουν το δομημένο περιβάλλον, που το καθένα από αυτά σαν μονάδα μπορεί να είναι αξιόλογο. Ο συνδυασμός τους όμως δημιουργεί ένα πολύ κουραστικό οπτικό αποτέλεσμα  για τον άνθρωπο που ζει σε αυτή τη πόλη. Η βλάστηση έχει την ικανότητα να ενσωματώσει και να αφομοιώσει στοιχεία, μπορεί να δημιουργήσει συνέχειες μέσα στον αστικό ιστό να δώσει έμφαση στα σημεία ενδιαφέροντος να ισορροπήσει όγκους, να συνδέσει την πόλη με το ευρύτερο περιβάλλον. Πάνω από όλα όμως μπορεί να επηρεάσει την πολιτισμική, οικολογική, περιβαλλοντική και οικονομική ταυτότητα μιας πόλης εκπαιδεύοντας τους πολίτες και δίνοντας τους προοπτικές απασχόλησης, παραγωγής, καλύτερης ζωής.

 Σήμερα πιστεύω ότι  η αντίληψη που συνδέει το κτήριο με τον περιβάλλοντα χώρο του είναι τεχνοκρατική. Το φυτικό υλικό δείχνει αδύναμο και μικρό μπροστά στο μεγαλοπρεπές κτήριο, που καλύπτει μονόπλευρα τις ανάγκες, των κατοίκων στις πόλεις. Είτε κοιτάξουμε  μέσα από το κτήριο προς τα έξω, είτε από έξω προς τα μέσα αυτό που θα δούμε είναι ο υποτιμημένος χώρος που το περιβάλλει. Αυτή  σίγουρα είναι η δικιά μου ματιά, της γεωπόνου, της αρχιτέκτονος τοπίου, αλλά οι καιροί, οι συνθήκες της ζωής μέσα στις πόλεις, οι ρόλοι που θα παίξουμε, μας καλούν να δούμε το μέλλον με άλλα μάτια και να αλλάξουμε προτεραιότητες.

Φωτο 1:     architecturalreviewawards.com

 Φωτο 2,3: Κατσογιάννη Σταυρούλα

 Κείμενο

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος –Αρχιτέκτων τοπίου Msc

 ΤΑ ΟΠΩΡΟΦΟΡΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

Το Κολωνάκι και η Νεάπολη είναι γεμάτη συκιές, ιδίως στα ερειπωμένα νεοκλασικά, αλλά και κορομηλιές και αναρριχώμενα κλήματα. Τον χειμώνα βρίσκεις μόνο νεραντζιές. Στην Αμφιθέας στη Βασιλίσσης Σοφίας, στο Παγκράτι  τα φρούτα που δεσπόζουν είναι οι μουριές ενώ μουσμουλιές έχει στο καταπράσινο Παλαιό Φάληρο. Μ΄αρέσουν τα φρούτα της Αθήνας δηλώνει ο ήρωας του Δημητρίου από «τα οπωροφόρα της Αθήνας» που ενσαρκώνει ο Κουρής στην ομώνυμη ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Ροδιές, τζιτζιφιές, ελιές, που και που καμιά βερικοκιά  τον προτρέπουν να γευτεί τους καρπούς τους κάνοντας χιλιόμετρα καθημερινά.

Αυτή η πρωτόγονη συμπεριφορά του άντρα που κυνηγάει σύκα και μούσμουλα, που βάφει τα χέρια του κόκκινα με μούρα, που παίζει με τους καρπούς της ελιάς, που απελευθερώνει αρώματα και μυρωδιές από τα νεράντζια, ξενίζει τους κατοίκους αυτής της πόλης. Τον αντιμετωπίζουν με καχυποψία, με λύπη , με συμπόνια μόνο και μόνο για το είδος της εμμονής  του.

Φαίνεται να έχουμε ξεκοπεί από κάθε φυσικό απομεινάρι σε αυτή την πόλη, σιχτιρίζουμε τις πεσμένες ελιές στα πεζοδρόμια, τα νεράντζια πάνω στον ουρανό του αυτοκινήτου μας, φοβόμαστε τις σφήκες σε καμιά παρατημένη κληματαριά και ξεχνάμε ότι τα παιδιά μας γίνονται θεατές αυτής της αφύσικης ανασφάλειά μας. Πριν μερικά χρόνια αναρωτήθηκα γιατί στην Ηλιούπολη έχει τόσες πολλές ελιές στα πεζοδρόμια και κάποιος γεροντότερος με αποστόμωσε λέγοντάς μου ότι  στην περίοδο της κατοχής αν κάθε σπίτι είχε δυο ελιές δεν θα πέθαινε όλος αυτός ο κόσμος από την πείνα.

Νομίζω ότι αν καταφέρουμε να ανακτήσουμε την μνήμη μας, από κει που την αφήσαμε, από τότε που ανεβαίναμε πάνω στα δέντρα της γειτονιάς για παιχνίδι, από τότε που σκαλίζαμε στο κορμό τους το όνομα μας, τότε θα αγαπήσουμε και πάλι τα οπωροφόρα της πόλης μας και ίσως γίνουμε πιο χαρούμενοι προσδοκώντας τους καρπούς τους.

κείμενο -φωτο

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος ΓΠΑ - Aρχιτέκτων τοπίου Msc

τηλ. 6932251253

Ένα πετυχημένο πάρκο
Tο άλσος της Ν. Σμύρνης λειτουργεί σαν πάρκο γειτονιάς και προσφέρει αναψυχή, άθληση, πολιτισμό και υγεία στους επισκέπτες του.

Η έκταση του μόλις πενήντα στρέμματα με ξηροφυτική κυρίως βλάστηση πεύκα, κουκουναριές, κυπαρίσσια, ευκάλυπτοι και διάσπαρτους θάμνους  όπως βιβούρνα, ιουστίτσιες, πυράκανθα. Η διαμόρφωσή του άρχισε το 1926 όταν η Ν Σμύρνη δεν ήταν παρά ένα αραιοκατοικημένο προάστιο της Αθήνας από πρόσφυγες με 210 κατοίκους.

Από τότε άλλαξαν πολλά, οι άνθρωποι πλήθηναν, τα σπίτια παραψήλωσαν, τα αυτοκίνητα πολλαπλασιάστηκαν, η χρήση του πάρκου μάλλον άλλαξε γιατί διαφοροποιήθηκαν  οι ανάγκες των περίοικων.

Το καλοκαίρι του 2007 ολοκληρώθηκε η ανάπλασή του και σήμερα αποτελεί πόλο έλξης για τους ανθρώπους που αγαπούν τον αθλητισμό γιατί προσφέρει καλοστρωμένα μονοπάτια με ήπιες κλίσεις για όσους θέλουν να τρέξουν, διαθέτει ποδηλατόδρομο περιμετρικά σε όλη την έκταση του άλσους, υπαίθριο γυμναστήριο με σύγχρονα όργανα και οργανωμένο παιδότοπο.

Φαίνεται ότι η απαγόρευση της εισόδου στα σκυλιά έχει συντελέσει πολύ στην  καθαριότητα του χώρου, ενώ η απλότητα και λιτότητα του σχεδιασμού του λειτουργούν χαλαρωτικά και αγχολυτικά πάνω στους ανθρώπους που το επισκέπτονται.

Κάθε Σεπτέμβριο διοργανώνονται από το δήμο οι «Ιωνικές Γιορτές», πολιτιστικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν θεατρικές, μουσικές, χορευτικές παραστάσεις, φεστιβάλ καραγκιόζη. Δεν θα  ξεχάσω γύρω το καλοκαίρι του 91, την πρωτοποριακή παράσταση «Τρωίλος και Χρυσιίδα» υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Γιάννη Κακλέα που είχα παρακολουθήσει τότε στο χώρο των εκδηλώσεων του άλσους.

 Επίσης, διοργανώνονται εκδηλώσεις άλλων φορέων της πόλης όποτε το ζητήσουν  ποδηλάτες, φυσιολάτρες, ο σύλλογος φίλων Άλσους και αθλητών δρόμου αντοχής.

Αυτές τις μέρες στο άλσος για πρώτη φορά εκτίθενται έργα   εννέα καλλιτεχνών  

Τα έργα αυτά είναι πρωτότυπα και στην πλειοψηφία τους τα εμπνεύστηκαν και τα ονειρεύτηκαν οι δημιουργοί  τους μέσα στο άλσος.

Το σίγουρο είναι ότι αυτός ο  τεχνητός παράδεισος προσφέρει τη διαφυγή και τον απεγκλωβισμό από τόπους, καταστάσεις, πρόσωπα με ασφάλεια και το μόνο που ζητάει είναι την προσοχή μας.

κείμενο-φωτο

Κατσογιάννη Σταυρούλα

γεωπόνος - αρχιτέκτων τοπίου

Ακούγεται γλαφυρό, σαν να συμβαίνει μόνο στα παραμύθια και όμως ο δήμος Ρέντη μαζί με την Νομαρχία Πειραιά κατάφεραν να διώξουν μία μονάδα παραγωγής τσιμέντου από τον δήμο  και να τον μετατρέψουν σε χώρο πρασίνου. Το οικόπεδο της εταιρείας ΕΤΜΠΕΤΟ βρίσκεται ακριβώς δίπλα από τα γήπεδα  βόλευ του Ολυμπιακού και παραδίπλα από τον αυτοκινητόδρομο του Κηφισού. Η παραγωγή σκόνης και  αιωρούμενων σωματιδίων δίπλα από έναν χώρο άθλησης είναι εγκληματική.  Το 2008 μετά από μακροχρόνιο αγώνα η μονάδα παραγωγής τσιμέντου απομακρύνθηκε και ο δήμος αγόρασε το οικόπεδο για να  διαμορφώσει τον περιβάλλοντα χώρο του  και να το παραδώσει στους δημότες του.

Σήμερα στις πόλεις οι ελεύθεροι χώροι για δεντροφύτευση είναι λίγοι, τα πάρκα μικρά  αλλά πρέπει να κατανοήσουμε ότι η  ύπαρξη των δέντρων μέσα στην πόλη είναι βιολογική ανάγκη και όχι μόνο αισθητική. Μια σειρά εκδηλώσεων πραγματοποιηθήκαν στο οικόπεδο με στόχο την ευαισθητοποίηση των πολιτών, με τελευταία την συναυλία του Φ. Πλιάτσικα-Μ. Στρατή.    

Σταυρούλα Κατσογιάννη

γεωπόνος-αρχιτέκτων τοπίου

ΕΝΑΣ ΚΗΠΟΣ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΙΣ ΠΟΡΤΕΣ ΤΟΥ

ΕΝΑΣ ΚΗΠΟΣ ΑΝΟΙΓΕΙ ΤΙΣ ΠΟΡΤΕΣ ΤΟΥ

Ο κήπος του προεδρικού μεγάρου

Ο κήπος του προεδρικού μεγάρου χωροταξικά αποτελεί συνέχεια του εθνικού κήπου προς τα ανατολικά. Πριν το 1897 που έγινε η χάραξη της Ηρώδου Αττικού και η αποπεράτωση του ανακτόρου του διαδόχου, ο χώρος ήταν ενιαίος και αποτελούσε τον λαχανόκηπο που κάλυπτε τις διατροφικές ανάγκες της βασιλικής οικογένειας. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου για την καλλιέργεια των λαχανικών δεν ήταν τυχαία μιας και ήταν δίπλα στις όχθες του Ιλισού, γεγονός που εξασφάλιζε πολύ καλό εδαφικό υπόστρωμα πλούσιο σε οργανική ουσία αλλά και νερό.

Επιφάνειες χλοοτάπητα δεξιά και αριστερά των μονοπατιών δημιουργούν αίσθηση ελευθερίας κίνησης

Ο περιβάλλον χώρος του προεδρικού μεγάρου καταλαμβάνει έκταση 25 στρεμμάτων και αποτελεί ένα μεγάλο οικοδομικό τετράγωνο που ορίζεται από τις οδούς Ηρώδου Αττικού- Π.Αραβαντινού- Ησιόδου-Μελεάγρου- Β.Γεωργίου του Β΄. Σχεδιαστικά παρατηρούνται τρεις διαφορετικές τάσεις που εξομαλύνονται με την επανάληψη φυτών και στοιχείων που δένουν αρμονικά μεταξύ τους και δίνουν έμφαση στην ποικιλία. Ακολουθείται το χαρακτηριστικό των επίσημων τοπίων όπου οι άξονες κίνησης είναι ισορροπημένοι και στις δυο πλευρές τους από πλευράς φυτικού υλικού. Η βλάστηση δεν δημιουργεί συμπαγείς φυτικές μάζες, τα δέντρα κυριαρχούν είτε σε δεντροστοιχίες είτε σαν μονάδες. Μεγάλες επιφάνειες χλοοτάπητα επιτρέπουν στο βλέμμα να διαπερνά το χώρο από άκρη σε άκρη. Δύο είσοδοι χρησιμοποιούνται, μία από την Ηρώδου Αττικού η κύρια και μία από την Β.Γεωργίου Β΄, που οδηγούν στον κήπο που είναι χωρισμένος σε τρία επίπεδα.

Ας ξεκινήσει η περιήγησή μας από την κεντρική είσοδο στην Ηρώδου Αττικού ακολουθώντας τα δύο ημικυκλικά μονοπάτια που οδηγούν στο κτήριο. Η επιλογή της φύτευσης καθώς και η χάραξη του συγκεκριμένου μονοπατιού δεν έγιναν τυχαία. Ο περιβάλλον χώρος της εισόδου ήταν επιθυμητό να δημιουργεί στους Αθηναίους της εποχής, το αίσθημα της διαφάνειας και της προσέγγισης στο κτήριο, γι’ αυτό και δεν δημιουργήθηκε κάποιος ισχυρός φράχτης στην περίφραξη ούτε κατά μήκος των μονοπατιών. Το αίσθημα αυτής της εξωστρέφειας ενίσχυε και το μονοπάτι σε σχήμα ανοιχτής αγκαλιάς που οδηγεί στο κτήριο. Στην περίφραξη φυτεύονται μανταρινιές ενώ κατά μήκος του κεντρικού μονοπατιού οι μπάλες από βιβούρνα, αγγελικές και δάφνες προσδίδουν γαλλική φινέτσα στον κήπο. Στο κεντρικό τμήμα κυριαρχούν τα πλατάνια, οι φοίνικες τα κυπαρίσσια ενώ δεν θα μπορούσε να μην γίνεται αναφορά σημειακά και στην Ελιά το δέντρο που έδωσε το όνομα σε αυτή την πόλη.

Υπερυψωμένο συντριβάνι στο κέντρο παραλληλόγραμμων παρτεριών

Η βοηθητική είσοδος επί της Β. Γεωργίου του Β’ οδηγεί στην πίσω πλευρά του πρώτου επίπεδου όπου το κτήριο δεσπόζει στα δεξιά, ενώ αριστερά υπάρχει ένας περιτοιχισμένος κήπος με νεραντζιές φυτεμένες κατά μήκος χωμάτινων μονοπατιών. Η εδαφοκάλυψη των επιμέρους παραλληλόγραμμων παρτεριών γίνεται κυρίως με κισσό (Hedera helix) και βίγκα (Vinca minor). Τα μονοπάτια οδηγούν σε ένα κεντρικό στοιχείο νερού, ένα υπερυψωμένο κύπελλο. Ο σχεδιασμός φαίνεται να είναι επηρεασμένος από τους κήπους της Μεσοποταμίας και της Μαυριτανίας. Επιβλητική είναι η παρουσία τριών δέντρων αριάς (Quercus ilex) που προϊδεάζουν για το τι θα ακολουθήσει.

Επιβλητική η μαρμάρινη σκάλα που οδηγεί στον κήπο αλλά επίσης εντυπωσιακά τα δυο κανάρια πεύκα.

Απέναντι από την πίσω έξοδο του μεγάρου στον κήπο, επιφάνειες χλοοτάπητα με λίγους θάμνους και δύο πανύψηλα Πεύκα (Pinus canariensis), οριοθετούνται από το μαρμάρινο μονοπάτι. Κάτω από τον ίσκιο των πεύκων αναπαύεται η «ξαπλωμένη» ένα από τα δύο έργα του Γιάννη Παππά που βρίσκονται εδώ.

Πριν το 1974 η είσοδος στο κατώτερο και μεγαλύτερο επίπεδο του κήπου γινόταν από μια στενή σκάλα που οδηγούσε σε δύο οφιοειδή μονοπάτια που βλέπουμε ακόμα και σήμερα κοντά στο όριο με την Ηρώδου Αττικού. Μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέθετε κάθε χρόνο στον κήπο, δεξίωση στους εκπροσώπους της εξουσίας του τόπου, με αποτέλεσμα η σκάλα να μην πληρεί τις προδιαγραφές και να κατασκευαστεί μια νέα μαρμάρινη που έδωσε μεγαλειώδες ύφος. Δεξιά και αριστερά του πλατύσκαλου δημιουργήθηκε ένα νέο επίπεδο που απαλύνει την υψομετρική διαφορά των άλλων δύο, σχηματίζοντας δύο παρτέρια όπου φυτεύτηκαν νεραντζιές.

Το αέρινο έργο του Ζογγολόπουλου, το «Τel Νeant», βρίσκεται σε περίοπτη θέση στην ευθεία του κεντρικού διαδρόμου.

Κατεβαίνοντας τη σκάλα η κεντρική αλέα με τα κυπαρίσσια που οδηγεί στην πισίνα εντυπωσιάζει. Ας μη βιαστεί όμως κανείς να τη διαβεί και ας περιηγηθεί μέσω των ακτινωτών μονοπατιών από την μια άκρη ως την άλλη. Τα πλατώματα που χωρίζονται από τους διαδρόμους κίνησης δεν κρύβονται πίσω από μπορντούρες, αλλά είναι επιφάνειες ανοιχτές. Το επίπεδο αυτό έχει στοιχεία Αγγλικού ρυθμού που του προσδίδουν ρομαντικό χαρακτήρα. Η κυριαρχία των αειθαλών δέντρων είναι φανερή όπως φανερές είναι και οι επιπτώσεις της σκίασης στον υποόροφο της βλάστησης. Η κλίμακα χώρου και δέντρων ίσως να φάνταζε υπερβολική σε ένα ιδιωτικό κήπο, σε αντίθεση με τον συγκεκριμένο χώρο τα ψηλόκορμα δέντρα τονίζουν την ιστορικότητα και την μνημειακή του αξία.

Μαρμάρινη κρήνη κάτω από τον ίσκιο της χαρουπιάς.

Τα στοιχεία του νερού (μαρμάρινη κρήνη, πισίνα, συντριβάνι) έχουν διακριτική παρουσία από άποψη μεγέθους, χωροθέτησης, δημιουργίας ακουστικών ερεθισμάτων. Η πισίνα σήμερα παραμένει αδειανή φαντάζομαι για λόγους οικονομίας κόστους συντήρησης και κατανάλωσης νερού μιας και δεν διαθέτει μηχανισμό ανακύκλωσης νερού.
Πήλινες γλάστρες με αθάνατους έχουν τοποθετηθεί συμμετρικά πάνω στον τοίχο αντιστήριξης του δευτέρου επιπέδου ενώ μαρμάρινα φυτοδοχεία με ανάγλυφες παραστάσεις έχουν τοποθετηθεί κοντά στο περίπτερο για να προσθέτουν χρώμα.

Το 2000 έγιναν εργασίες ανάπλασης του κήπου. Ενισχύθηκε ο φωτισμός τόσο με ενδοδαπέδια φωτιστικά όσο και με κολώνες. Εγκαταστάθηκε σύστημα αυτόματης άρδευσης, πλακοστρώθηκαν στην πλειοψηφία τους τα μονοπάτια με το βυζαντινού τύπου μοτίβο που προυπήρχε στο κεντρικό μονοπάτι με τα κυπαρίσσια. Ο χλοοτάπητας ανανεώθηκε με την προσθήκη προκατασκευασμένου. Προβλήματα όμως σκίασης καθώς και προσβολής του από την κάμπια (αγρότιδα) οδήγησαν στην ξήρανσή του. Ο κήπος αρδεύεται με νερό που καταφτάνει από το υδραγωγείο του Αγ. Θωμά (Γουδί) στον εθνικό κήπο. Τους καλοκαιρινούς μήνες όμως δεν επαρκεί και απαιτείται σωστή διαχείριση του.

Από τον κήπο λείπει το άρωμα και το χρώμα και μάλλον θα έπρεπε να αξιοποιηθούν περισσότερο οι ηλιαζόμενοι χώροι και να δημιουργηθούν ανθώνες σε σωστή κλίμακα. Προβλήματα φυτοπροστασίας αντιμετωπίζουν κυρίως τα κυπαρίσσια από ξυλοφάγα έντομα, τα πλατάνια από μύκητα, οι νεραντζιές από εντομολογικές προσβολές, και οι δάφνες Απόλλωνος υποφέρουν από κοκκοειδή. Είναι πολύ δύσκολο να επέμβει κανείς για την φυτοπροστασία των φυτών κυρίως λόγω του μεγέθους τους αλλά και γιατί βρίσκονται μέσα σε κατοικημένη περιοχή.
Αντικαταστάσεις φυτεύσεων έχουν γίνει όλα αυτά τα χρόνια και θα γίνονται προσέχοντας πάντα να μην αλλοιωθεί το ύφος του κήπου.

 Βαθμιδωτή σύνθεση υπέρικου-βερβερίδας-δάφνης Απόλλωνος.

Εκατόν σαράντα φυτικά είδη συνυπάρχουν, κυρίως φυτά της ελληνικής χλωρίδας, όπως:

• Δέντρα αριά, δρυς χνοώδης, κυπαρίσσι, πλάτανος, γκίνγκο, ερυθρίνη, πεύκα, καζουαρίνα, εσπεριδοειδή (όλα τα είδη εκτός από περγαμόντο), φοίνικες, ελιές, χαρουπιές, φίκος ελάστικα, μουσμουλιά, κοκορεβυθιά, προύνος,

• Θάμνοι - ποώδη ταξός, ρούσκος, βερβερίδες, αγγελικές, βιβούρνα, δάφνες Απόλλωνος, λυγαριά, ιουστίτσια, τούγια, τεύκριο, ελαίαγνος, πικροδάφνη, πουρνάρι, υπέρικο, τριαντάφυλλα, πολύγαλα, άκανθας σελόσια, κλιβία, ασπιδίστρια, χλωρόφυτα, βίγκα,

• Αναρριχητικά γλυστίνια, βιγνόνια ονυχωτή, βιγνόνια μεγανθής, βουκαμβίλια, πλουμπάγκο, αγιόκλημα, κίτρινο γιασεμί, κισσός,

• Εποχιακά βιγόνια, σάλβια, έρωτας, κ.α.

Σήμερα ο κήπος φροντίζεται από οκτώ κηπουρούς και από το 1997 απασχολείται μόνιμα γεωπόνος. Μέχρι τότε ο εκάστοτε διευθυντής του εθνικού κήπου επέβλεπε την συντήρηση του κήπου.
Κοτσύφια, καρακάξες, σπουργίτια, χελώνες αναζητούν την τροφή τους καθημερινά στον κήπο.

Ο κήπος αποτελεί ένα ζωντανό οικοσύστημα που επηρεάζεται από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Τα αιωνόβια δέντρα του χρήζουν προστασίας, η ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα, η αλλαγή της κίνησης του αέρα λόγω της δόμησης, οι ακραίες θερμοκρασίες (καύσωνες, παγετοί) θέτουν σε κίνδυνο την βιωσιμότητα τους. Υπάρχει ανάγκη σύνταξης ενός μητρώου για κάθε δέντρο χωριστά, όπου θα παρακολουθούνται και θα καταγράφονται τα πάντα γι αυτό (κλαδεύσεις, ασθένειες, καλλιεργητικοί χειρισμοί κλπ.). Ο περιβάλλον χώρος του προεδρικού μεγάρου και τα στοιχεία που τον απαρτίζουν αποτελούν δείκτες ιστορικών γεγονότων ξυπνούν μνήμες άλλων εποχών, γεγονός που επιβάλλει την ανάγκη εκπόνησης μελέτης προστασίας ανάδειξης και διαχείρισης του κήπου, ώστε να περιδιαβαίνουν σε αυτόν και οι επόμενες γενιές.

Δεντροστοιχία με αριές που το φως ρίχνει τις φυλλωσιές τους πάνω στο χωμάτινο μονοπάτι. 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΝΤΑΦΗΣ ΣΠΥΡΟΣ «Δασοκομία πόλεων»

ΤΑΜΒΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ «Κατάλογος καλλωπιστικών φυτών εθνικού κήπου»

ΡΟΙΔΗΣ Χ.,ΣΕΚΛΙΖΙΩΤΗΣ Σ., ΣΚΟΤΙΔΑ Α. «Στοιχεία Αρχιτεκτονικής Τοπίου»



ΚΕΙΜΕΝΟ – ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΚΑΤΣΟΓΙΑΝΝΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

Γεωπόνος Msc αρχιτέκτων τοπίου

Καβαλότι 4, Αθήνα 11742

Τηλ 6932251253



To παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο ηλεκτρονικό περιοδικό www.greekarchitects.gr

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΧΑΡΕΣ

ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΧΑΡΕΣ

...έχουν να γίνουν ακόμα πολλά!!!

Η ζωή των παιδιών μέσα σε μια μεγαλούπολη προσφέρει πολύ λίγες ευκαιρίες για εκτόνωση, παιχνίδι, εξερεύνηση, ανάπτυξη της φαντασίας του και της εφευρετικότητάς του. Η κάθε ιδιαίτερη ενασχόληση των παιδιών γίνεται οργανωμένα και καθοδηγείται από τους γονείς και τους δασκάλους τους. Ο χρόνος που απομένει στα παιδιά για ελεύθερο παιχνίδι έξω από το σπίτι σε ανοιχτό χώρο είναι πολύ λίγος.

Η παρουσία της παιδικής χαράς σε κάθε γειτονιά της σύγχρονης πόλης είναι επιβεβλημένη. Το παιδί θα τρέξει, θα σκαρφαλώσει, θα ανακαλύψει, θα κάνει καινούργιους φίλους, θα έρθει σε επαφή με τη φύση.

Σημερινή κατάσταση

Οι παιδικές χαρές που συναντάμε μέσα στον αστικό ιστό της πόλης είναι παραδοσιακές, στην πλειοψηφία μικρές σε έκταση (250-300 τ.μ) και απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 1-6 ετών. Στο χώρο έχουν εγκατασταθεί τα κλασικά παιχνίδια κούνιες, τσουλήθρες, τραμπάλες, αμμοδόχος ή και πολυμορφικά παιχνίδια. Το δάπεδο στρώνεται με άμμο (παλαιότερα), χαλίκι, χλοοτάπητα, ταρτάν. Παγκάκια υπάρχουν συνήθως περιμετρικά του χώρου για την καλύτερη επιτήρηση των παιδιών από τους γονείς. Η παρουσία πρασίνου είναι μικρή με φανερή την έλλειψη σχεδιασμού.

Τελευταία από τους δήμους γίνεται προσπάθεια ανανέωσης των παιδικών χαρών. Αντικαθίσταται ο παλιός εξοπλισμός με νέα παιχνίδια ξύλινα ή πλαστικά σε πολύ ωραία χρώματα. Κάτω από τα παιχνίδια ή και σε όλη την έκταση της παιδικής χαράς στρώνεται ταρτάν. Ο χώρος περιφράσσεται με ψηλά κάγκελα. Δεν γίνονται νέες φυτεύσεις θάμνων, δέντρων ή αναρριχητικών φυτών με αποτέλεσμα όσοι χώροι είχαν κάποια βλάστηση να είναι προνομιούχοι σε σύγκριση με κάποιους άλλους που δεν έχουν ίχνος βλάστησης και αποτελούν ένα στείρο τεχνητό περιβάλλον. Οι ηλιακές ομάδες των παιδιών από 6 έως 12 χρονών έχουν αποκλειστεί ως χρήστες των χώρων αυτών λόγω της επιλογής παιχνιδιών για μικρότερες ηλικίες. Οι περισσότερες παιδικές χαρές είναι τόσο τυποποιημένες και ομοιόμορφες που δικαιολογημένα το ενδιαφέρον των παιδιών εξαντλείται γρήγορα με αποτέλεσμα να κάνουν ανορθόδοξη χρήση των παιχνιδιών (ανάποδη ανάβαση στην τσουλήθρα, σε όρθια στάση πάνω στις κούνιες και πολλά άλλα).

Οι παιδικές χαρές είναι απρόσιτες για τα παιδιά με κινητικές δυσκολίες και προβλήματα όρασης. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι στην Αθήνα υπάρχει μόνο μία παιδική χαρά - ίσως να είναι και η μοναδική στην Ελλάδα, από τις 2.500 που λειτουργούν συνολικά - η οποία σχεδιάσθηκε προκειμένου να είναι προσβάσιμη και ασφαλής και για το παιχνίδι παιδιών με αναπηρίες. Εφόσον τα παιδιά με κινητικές δυσκολίες, προβλήματα όρασης κατοικούν, όπως είναι φυσικό, σε διάφορες περιοχές, είναι λάθος να δημιουργείται μία παιδική χαρά και να γκετοποιείται το παιχνίδι αυτών των παιδιών. Όλοι οι παιδότοποι πρέπει να είναι προσβάσιμοι. Μπορεί στην Ελλάδα η ύπαρξη της μίας προσβάσιμης παιδικής χαράς να αποτελεί την εξαίρεση στον κανόνα, ωστόσο στις ΗΠΑ αλλά και στις βορειοευρωπαϊκές χώρες (στη Δανία, στη Σουηδία) οι παιδικές χαρές στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι προσβάσιμες.

Η παιδική χαρά αποτελεί χώρο όπου συμβαίνουν 6-7 % των ατυχημάτων σε παιδιά ηλικίας< 9 ετών. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιοποιήθηκε το 2000 από ομάδα φοιτητών της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών από τις 139 παιδικές χαρές που εξετάστηκαν, ένα ποσοστό 81% χαρακτηρίστηκαν ως επικίνδυνες για την ασφάλεια των παιδιών 14% βρέθηκαν σε μέτρια κατάσταση και μόνο 5% βρέθηκαν «ικανοποιητικές». Έξι χρόνια μετά ένα μεγάλο ποσοστό παιδικών χαρών έχει ανακαινιστεί, μόνο στο δήμο Αθηναίων έχουν παραδοθεί 80 νέες παιδικές χαρές. Το ζήτημα είναι ότι στις καινούργιες παιδικές χαρές έχει δωθεί έμφαση στην ασφάλεια με αποτέλεσμα οι περισσότερες να έχουν μετατραπεί σε αποστειρωμένες φυλακές με κάγκελα γύρω γύρω, με μαλακό δάπεδο από άκρη σε άκρη και όχι μόνο κάτω από τα παιχνίδια που χρειάζεται.

Χωροθέτηση

Τα αστικά οικόπεδα που υπάρχουν διαθέσιμα για την δημιουργία παιδικής χαράς είναι συνήθως μικρά για αυτό θα ήταν σκόπιμο οι παιδικές χαρές να εντάσσονται μέσα σε αλσύλλια, λόφους, πάρκα, κήπους, σε όποιες γειτονιές υπάρχει αυτή η δυνατότητα, ώστε τα παιδιά βγαίνοντας από το σπίτι τους να παίζουν σε ένα πιο φυσικό περιβάλλον αλλά παράλληλα να αποκτούν αυτοί οι χώροι χρήση, και επισκεψιμότητα. Συναντάμε παιδικές χαρές δίπλα σε μεγάλους αυτοκινητόδρομους που δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια ούτε οπτικής ούτε ηχητικής απομόνωσης με κατάλληλες φυτεύσεις, αλλά και παιδικές χαρές που γίνονται μέσα σε πάρκα περιφράσσονται με κάγκελα και αποκόπτονται από το υπόλοιπο πάρκο.

Σχεδιασμός

Στην Ελλάδα είναι φανερό ότι υπάρχει αδυναμία σχεδιασμού των παιδικών χαρών. O σχεδιασμός πέρα από τα πρότυπα ασφάλειας θα πρέπει να προσεγγίζει το χώρο αποδίδοντάς του αισθητική αναβάθμιση και λειτουργικότητα.

Κατά τον σχεδιασμό θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη

• Η τοποθεσία, τα χαρακτηριστικά του χώρου, το σχήμα, το ανάγλυφο, το μέγεθός της, σε μικρές παιδικές χαρές ο εξοπλισμός θα πρέπει να έχει αντίστοιχο μέγεθος.

• η επισκεψιμότητά της, η προσβασιμότητά της, με είσοδο ορισμένη και όρια καθορισμένα, αλλά που δεν αποκόπτουν το χώρο από το ευρύτερο περιβάλλον όταν αυτό είναι επιθυμητό.

• η κίνηση των παιδιών μέσα στο χώρο

• η ασφάλεια που πρέπει να παρέχει στα παιδιά η επιλογή των παιχνιδιών, καθώς και η θέση των καθιστικών για καλύτερη επίβλεψη.

Ο σχεδιαστής πρέπει να σκεφτεί πρώτα από όλα πως θα μετατρέψει το τοπίο και την βλάστηση σε υλικό παιχνιδιού. Η προσέγγιση του χώρου στο φυσικό περιβάλλον μπορεί να επιτευχθεί χρησιμοποιώντας φυσικά υλικά και στοιχεία κατά την κατασκευή του παιδότοπου, κορμούς δέντρων, βράχους, φυσικούς φράχτες, γλυπτά από φυσικά υλικά, γέφυρες, στενά περάσματα, σκιερά σημεία. Στον κήπο αυτό βέβαια μπορεί να εμπεριέχεται και ο κλασικός εξοπλισμός παιδικών χαρών χωρίς να είναι αυτός που θα κυριαρχεί στο χώρο.

Η ποικιλία των επιλογών προσφέρει εναλλακτικές ευκαιρίες για παιχνίδι σε όλες τις ηλικίες, ένα συστατικό που λείπει από τις νέες παιδικές χαρές οι οποίες κυρίως απευθύνονται σε παιδιά μέχρι έξι ετών. Η ηλικία διαφοροποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες των παιδιών για παιχνίδι λόγω διαφορών στη σωματική τους διάπλαση, αλλά και στο πως αντιλαμβάνονται και χρησιμοποιούν το περιβάλλον.

Μέσα στην παιδική χαρά το παιχνίδι θα πρέπει να επιφυλάσσει στο παιδί εμπειρίες και συναισθήματα ακόμα και αντίθετα μεταξύ τους όπως την έκπληξη αλλά και τη σιγουριά και την ασφάλεια, τη δράση αλλά και την ηρεμία, το φως και την σκιά. Σχεδιαστικά αυτά μπορούν να αποδοθούν με καμπύλες στο χώρο, δημιουργία ομαλών κλίσεων ή επιπέδων, που θα οροθετούνται με ποικιλομορφία βλάστησης, συνδυασμό ποικίλων υλικών επίστρωσης, διαφορετικό τύπο παιχνιδιού.

Η παιδική χαρά καλείται να έχει και εκπαιδευτικό χαρακτήρα γιατί το παιδί μέσα από το παιχνίδι μαθαίνει να λειτουργεί τις αισθήσεις του και να αποκτά εμπειρία και γνώση. Ο μελετητής μιας παιδικής χαράς οφείλει να εξαντλήσει την φαντασία του να βρει τρόπους να δώσει στο παιδί οπτικά και ακουστικά ερεθίσματα, να του γνωρίσει μυρωδιές και να το βοηθήσει να ανακαλύψει τη χαρά της επαφής με τη φύση. Ο σωστός συνδυασμός των χρωμάτων, η ενσωμάτωση των όγκων των παιχνιδιών στο χώρο και το αρμονικό δέσιμο των φυσικών υλικών με τα δομικά υλικά δημιουργούν ευχάριστες εντυπώσεις στον επισκέπτη, όπως και η φύτευση αρωματικών φυτών. Ο αποκλεισμός των ήχων της πόλης μπορεί να επιτευχθεί με αναρριχητικά φυτά ή θάμνους ώστε το παιδί να μπορεί να ακούσει τα πουλιά, το θρόισμα των φύλλων, το κελάρυσμα του νερού, εφόσον υπάρχει το στοιχείο αυτό στο χώρο. Το παιχνίδι πάνω στο χορτάρι, το άγγιγμα του χώματος, η παρατήρηση μιας πεταλούδας, ενός σαλιγκαριού, ενός μυρμηγκιού γεμίζει την ψυχή του παιδιού με τη χαρά και την ηρεμία που μόνο η φύση μπορεί.

Δεν είναι τυχαίο που ο Δ. Πικιώνης έφτιαξε έναν παιδικό κήπο στη Φιλοθέη και όχι μια παιδική χαρά με το χαρακτήρα που της έχουμε αποδώσει σήμερα.

Η δημιουργία θεματικών παιδικών χαρών μπορεί να ενισχύσει τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα τους μέσα από το παιχνίδι πχ. Παιδική χαρά με θέμα την ανακύκλωση, την καλλιέργεια φυτών, την κυκλοφοριακή αγωγή, με παραδοσιακά παιχνίδια κλπ.

Συμπεράσματα

Η παιδική χαρά θα πρέπει να προσφέρει στους λιλιπούτειους επισκέπτες της τη χαρά της ανακάλυψης της φύσης, της επιβεβαίωσης των σωματικών του δεξιοτήτων, της παρατήρησης και της εξερεύνησης καινούργιων πραγμάτων, να επιφυλάσσει το απρόβλεπτο.

Για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας παιδικής χαράς δεν αρκεί ο σχεδιαστής να ανοίξει τον κατάλογο μιας εταιρείας παιχνιδοκατασκευών και να διαλέξει, ούτε απαραίτητα μεγάλα κονδύλια.

Τα προβλήματα που παρατηρούνται εντοπίζονται γιατί

• Η έλλειψη μιας καινούργιας αντίληψης στο σχεδιασμό είναι εμφανής.

• Η παιδαγωγική ποιότητα του χώρου μπαίνει σε δεύτερη μοίρα σε

σχέση με την ασφάλεια.

• Απουσιάζει μια θεσμοθετημένη διαδικασία υλοποίησης των χώρων παιχνιδιού.

• Υπάρχει έλλειψη συνεργασίας του σχεδιαστή - μελετητή του χώρου με τους μελλοντικούς χρήστες, παιδιά και γονείς.

Σύμφωνα με την οδηγία της ΕΟΚ 45112723-9 landscaping work for playgrounds η μελέτη και η κατασκευή των παιδικών χαρών είναι υπευθυνότητα πια των γεωτεχνικών. Για να προκύψει όμως ουσιαστική αλλαγή στο τρόπο παρασκευής των χώρων αυτών, χρειάζεται πρώτα από όλα η θέσπιση κριτηρίων, σαν εργαλείο σχεδιασμού, για το τι παιδικές χαρές θέλουν και χρειάζονται τα σημερινά παιδιά, καθώς και η συμμετοχή των ίδιων παιδιών.

Bιβλιογραφία

Stoecklin V., Creating playgrounds kids love. 2000

Παπαδοπούλου Ε., Χώροι για παιδιά σχεδιασμός- νομοθεσία -υγιεινή και ασφάλεια. Περιοδικό Κτήριο.

Καραγιάννη Ο. και Ε.Καρυώτη, Χώροι παιχνιδιού στην πόλη (παιδικές χαρές) Ασφάλεια και παιδαγωγική ποιότητα. Προδιαγραφές, σχεδιασμός, διαχείριση. 2003.

Παπαδημητρίου Ε., Ο φιλόξενος κήπος Περιοδικό Γεωργία- Κτηνοτροφία. 2003.


Φωτογραφίες-Κείμενο
KATΣOΓIANNH ΣTAYPOYΛA, ΓEΩΠONOΣ M.Sc.-ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΤΟΠΙΟΥ


To παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Δήμαρχος

"ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ" ανάγκη για την σημερινή πόλη

Κατασκευή φυτεμένου δώματος
στον αρχαιολογικό χώρο της Σαντορίνης

Είναι τρομακτική η εξάπλωση των πόλεων προς το ύπαιθρο τα τελευταία χρόνια, και ακόμα χειρότερο είναι ότι η φύση δεν χαρακτηρίζει τα κομμάτια της πόλης που διεισδύουν σ΄αυτήν, αντ΄αυτού έχουμε το φαινόμενο της αστικοποίησης της φύσης.

Μέσα στην πόλη οι λίγοι ακάλυπτοι χώροι μετατρέπονται σε πολυχώροι ψυχαγωγίας, σε εμπορικά κέντρα, σε εκθεσιακούς χώρους. Οι πλατείες μετατρέπονται σε υπόγειους χώρους στάθμευσης με ελάχιστη βλάστηση, οι αυλές των σχολείων τσιμεντοστρώνονται, το περιαστικό πράσινο θυσιάζεται υπέρ της κατασκευής νέων αυτοκινητοδρόμων. Όλο αυτό το σκηνικό θα μπορούσε άραγε να το αλλάξει η Αννούλα, η μικρή ηρωίδα του Γιάννη Ξανθούλη ανεβαίνοντας στη στέγη και διώχνοντας το σύννεφο του παραλόγου;

Η στέγη που παραμένει ακόμα ελεύθερη και υποβαθμισμένη θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε μικροτοπίο που τα φυσικά και τα αστικά στοιχεία θα συνυπάρχουν και θα αλληλεπιδρούν.

Η φύτευση του δώματος ενός κτηρίου μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα καταρχήν στο ίδιο το κτήριο, προσφέροντάς του:

1) Ενεργειακά οφέλη

Παρατηρείται μείωση των ενεργειακών απωλειών και των θερμικών ανταλλαγών με το περιβάλλον. Η πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση προστατεύει το δώμα από τα θερμικά φορτία της ηλιακής ακτινοβολίας και αυξάνει την θερμοχωρητικότητα του κτιρίου Τα φυτεμένα δώματα συμβάλλουν στη θερμική προστασία και στο δροσισμό του κτιρίου, καθώς το προστατεύουν από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία και την υπερθέρμανση, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στην μείωση της χρήσης κλιματισμού.

2) Περιβαλλοντικά οφέλη

Α. Η πολυεπίπεδη διαστρωμάτωση λειτουργεί σαν φίλτρο καθαρίζοντας το νερό από βλαβερές ουσίες ενώ παράλληλα συγκρατεί νερό και ελέγχει τον χρόνο απορροής με αποτέλεσμα την ελεγχόμενη εκτόνωση του δικτύου και την αποφυγή των πλημμυρικών φαινομένων. Επίσης η συλλογή των νερών που απορρέουν ή μέρος αυτών θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την άρδευση των φυτών στο δώμα.

Β. Τα φυτά στην επιφάνεια του δώματος δεσμεύουν τα αιωρούμενα σωματίδια, τη σκόνη, απορροφούν επιβλαβείς ουσίες οι οποίες συγκρατούνται στα διαφορετικά επίπεδα του φυτεμένου δώματος. Σε κάθε τετραγωνικό μέτρο του δώματος ένα φυτό αναπτύσσει 3 με 8 τετραγωνικά μέτρα φύλλα. Επιπλέον το φυτό αυτό είναι πράσινο και λειτουργεί σαν φίλτρο όλο το χρόνο.

Γ. Τα φυτά λόγω της ανακλαστικής τους ικανότητας, αλλά και λόγω της απορρόφησης σημαντικού ποσοστού της ηλιακής ακτινοβολίας για τις βιολογικές τους λειτουργίες (φωτοσύνθεση, εξατμισοδιαπνοή) προστατεύουν το δώμα και βελτιώνουν την επιφανειακή του θερμοκρασία βελτιώνοντας το μικρόκλιμα της περιοχής αλλά και το ευρύτερο αν υπάρχει σχεδιασμός σε ενιαία δίκτυα πράσινων διάδρομών.

Δ. Πάνω στις πράσινες στέγες δημιουργούνται μικρά οικοσυστήματα που φιλοξενούν είδη της τοπικής χλωρίδας και πανίδας, (πουλιά). Η φύση από μόνη της προσπαθεί να βρει χώρο να αναπτυχθεί, σε χαραμάδες που αφήνει το μπετόν, έτσι φυτρώνει κάπαρη, αντίρρινο κλπ.

3) Αισθητικά οφέλη

Α. Η αισθητική αναβάθμιση του κτιρίου αλλά και ολόκληρης της περιοχής καθώς μετά την εγκατάσταση του φυτεμένου δώματος θα παρουσιάζει πράσινο στο δώμα του που σε αρκετές περιπτώσεις είναι ορατό από γειτονικά κτίρια.

Β. Η στέγη είναι ανάγκη να πρασινίσει όχι μόνο μέσα στα αστικά τοπία αλλά ακόμα και στα πιο φυσικά για λόγους ενσωμάτωσης με το περιβάλλον παράδειγμα το σκέπαστρο στον αρχαιολογικό χώρο στη Σαντορίνη όπου τα ενδημικά φυτά που βρίσκονται στη στέγη γίνονται ένα με τη γύρω βλάστηση.

4) Οικονομικά οφέλη

Α. Η μείωση της φθοράς των υδατοστεγανών μεμβρανών και η αύξηση της διάρκειας ζωής τους λόγω της παρουσίας ενός οροφόκηπου, καθώς και η εξοικονόμηση ενέργειας συμβάλει στην γρήγορη απόσβεση του αρχικού κόστους εγκατάστασης.

Β. Αύξηση της αντικειμενικής αξίας του κτιρίου καθώς και λειτουργική αναβάθμιση του κτιρίου. Στο κτήριο είτε είναι χώρος κατοικιών, είτε επαγγελματικός χώρος, ή δημόσιος χώρος αυξάνονται οι δραστηριότητες και οι χρήσεις στο κτήριο, ιδιαίτερα σε κτήρια που στο δώμα λειτουργεί επιχείρηση. Δεν είναι τυχαίο που επιλέγεται να γίνει το εστιατόριο ή το καφενείο στον όροφο που υπάρχει φυτεμένο δώμα.

5)Εκπαιδευτικά οφέλη

Φυτεμένα δώματα σε σχολεία εξυπηρετούν ανάγκες εκπαιδευτικού χαρακτήρα εφόσον επιτρέπεται η γνωριμία και η επαφή των παιδιών με τη φύση στα πλαίσια βιωματικών περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Οι μαθητές που συμμετέχουν ενεργά και εμπειρικά σε τέτοια προγράμματα εμπλέκονται στη διαδικασία της μάθησης, και ευαισθητοποιούνται αποτυπώνοντας, παρατηρώντας και καταγράφοντας τη βλάστηση.

6)Κοινωνικά Οφέλη:

Α. Η σύνδεση των χώρων πρασίνου μεταξύ τους και η περαιτέρω σύνδεσή τους με το περιαστικό πράσινο καταφέρνει να δροσίσει την πόλη.

Β. Το κτήριο διαθέτει καλύτερη ηχομόνωση με αποτέλεσμα οι ένοικοί του να ζουν σε καλύτερες συνθήκες.

Γ. Η χρήση των άχρηστων δωμάτων δημιουργεί νέους χώρους συνάθροισης των ανθρώπων, με αποτέλεσμα την ψυχική ικανοποίηση του ανθρώπου.

7) Τουριστικά οφέλη

Έχει αναπτυχθεί τουρισμός με πράσινους προορισμούς στην Ευρώπη και την Αμερική. Η green line, μια εναέρια σιδηροδρομική γραμμή στην Νέα Υόρκη που μετατράπηκε σε πράσινη διαδρομή έλκει καθημερινά πολλούς επισκέπτες της πόλης.

Η φύτευση στο δώμα μπορεί να συνυπάρξει και με την εγκατάσταση φωτοβολταικών, και με την παρουσία ενός ηλιακού θερμοσίφωνα και με την λειτουργία μιας ανεμογεννήτριας. Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης, της Β. Αμερικής και της Ιαπωνίας υπάρχει ενδιαφέρον και έχουν διαδοθεί οι πράσινες στέγες. Στην Ελλάδα λίγοι δήμοι εκδηλώνουν ενδιαφέρον και επενδύουν στην εκπαίδευση των κατοίκων πρασινίζοντας στέγες σχολείων.

Είναι ανάγκη λοιπόν να δοθούν κίνητρα στους κατοίκους να επενδύσουν στα φυτεμένα δώματα και να κερδίσουν από αυτή τους την επιλογή. Κίνητρα όπως επιδότηση στη φάση της κατασκευής, φοροαπαλλαγές, μείωση στα τέλη αποχέτευσης, θα παίξουν σημαντικό ρόλο στην επιλογή προς αυτή την κατεύθυνση. To κόστος της αποχέτευσης είναι σημαντικό και αντιστοιχεί στο 75% της αξίας του νερού που καταναλώνει ένα νοικοκυριό. Επίσης σημαντική είναι η ενημέρωση των πολιτών σχετικά με την κατασκευή, για τους τύπους που υπάρχουν, για τις εγγυήσεις που θα τους δοθούν εφόσον τηρηθούν οι προδιαγραφές. Ακόμα και η κατασκευή ενός πράσινου δώματος σε δημόσιο κτήριο που θα ήταν επισκέψιμο θα συνέβαλλε στη διάλυση και της παραμικρής αμφιβολίας των κατοίκων της πόλης να γευτούν τα πλεονεκτήματα των εναέριων κήπων. Είναι σίγουρο ότι σχεδιάζοντας και διαμορφώνοντας μικροτοπία η εκτίμηση και η ευαισθησία των κατοίκων πάνω σε περιβαλλοντικά θέματα θα αυξάνεται όπως θα αυξάνεται και η επίδραση των χώρων αυτών στο μικροκλίμα της περιοχής.

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος Msc- Μελετήτρια

Καβαλότι 4, Ακρόπολη

Τηλ. 6932251253

Tο παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «Όλα για τον κήπο»

ΤΟ ΠΡΑΣΙΝΟ ΚΑΝΕΙ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ

Το αστικό τοπίο δημιουργεί ένα κλίμα που επηρεάζει την ανθρώπινη άνεση, την ατμοσφαιρική ποιότητα και την κατανάλωση ενέργειας. Παρόλα αυτά ο παράγοντας κλίμα δεν λαμβανόταν υπόψη μέχρι πρόσφατα στο σχεδιασμό μιας πόλης για λόγους πολιτικούς, ιδιοκτησιακούς και οικονομικούς. Τα περιθώρια αυτά όμως έληξαν και σήμερα πρέπει να βρούμε τρόπους να αξιοποιήσουμε βιοκλιματικά τόσο τα υπάρχοντα πάρκα όσο και τα νέα. H θερμοκρασία παγκόσμια δεν πρέπει να αυξηθεί πάνω από 1,5 έως 2 ο C, oι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου πρέπει να μειωθούν αν θέλουμε να συνεχιστεί η ζωή σε αυτό τον πλανήτη.

Είναι όμως στο χέρι μας; Με ποιους τρόπους μπορούμε να συνεισφέρουμε; Ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε εμείς χρησιμοποιώντας τη βλάστηση και πως αυτή επηρεάζει το αστικό κλίμα

Η βλάστηση μειώνει την θερμοκρασία του αέρα με την άμεση σκίαση των επιφανειών καθώς επίσης και με το μετριασμό της ηλιακής θερμότητας μέσω της εξατμισοδιαπνοής των φυτών, και τη μετατροπή της ηλιακής ακτινοβολίας σε λανθάνουσα θερμότητα. Επιπλέον, οι χαμηλότερες θερμοκρασία οδηγούν σε μειωμένη ακτινοβολία που εκπέμπεται από το έδαφος και τα φύλλα, σε αντιδιαστολή με τις τεχνητές σκληρές επιφάνειες

Ο φυσικός αντίκτυπος της βλάστησης στο αστικό περιβάλλον έχει επίδραση στην ατμοσφαιρική ποιότητα, στα επίπεδα θορύβου αλλά και στη διαμόρφωση των θερμοκρασιών που αναπτύσσονται. Τα πάρκα μετριάζουν το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας όχι με την ψύξη του αέρα, αλλά με την μειωμένη θέρμανση του.

Η περιοχή του αστικού ιστού η οποία κατά βάση χαρακτηρίζεται από την έντονη παρουσία φυτικού υλικού (πάρκα, άλση) και στην οποία η θερμοκρασία παρουσιάζει χαμηλότερες τιμές συγκρινόμενες με τις αντίστοιχες του περιβάλλοντος αστικού ιστού χαρακτηρίζεται σαν ψυχρή κηλίδα των χώρων πρασίνου (Park Cool Island).

Μάλιστα όσο πιο θερμό και ξηρό είναι το κλίμα, τόσο μεγαλύτερη είναι η επίδραση και η ένταση του φαινομένου. Στοιχείο το οποίο μας αφορά άμεσα μιας και σε πολλές περιοχές της χώραs μας συναντάμε αυτά τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά.

To είδος της βλάστησης επηρεάζει την ένταση του φαινόμενου. Έτσι τα δένδρα παρουσιάζουν μεγαλύτερο ποσοστό σκίασης και εξατμισοδιαπνοής σε σύγκριση με τους θάμνους και τα χαμηλά ποώδη φυτά (μικρή έως ελάχιστη σκίαση) και με τον χλοοτάπητα (μηδενική σκίαση). Έτσι πάρκα με μεγαλύτερο ποσοστό δένδρων παρουσιάζουν μεγαλύτερες τιμές έντασης του φαινομένου της ψυχρής κηλίδας. Είναι απαραίτητο βέβαια να επισημάνουμε ότι σημασία έχουν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δένδρων (ύψος, διάμετρο κόμης, χαρακτηριστικά φύλλων) καθώς και το αν είναι φυλλοβόλα ή αειθαλή. Επίσης τα αστικά πάρκα που αποτελούνται κυρίως από ξηροφυτική βλάστηση δεν προκαλούν μείωση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος σε τέτοιο βαθμό όσο τα πάρκα που αποτελούνται από καλλωπιστικά φυτά που χρήζουν ανάγκης άρδευσης διότι με την παρουσία του νερού αυξάνεται η εξατμισοδιαπνοή και επομένως και η ένταση του φαινομένου της ψυχρής κηλίδας.

Η επίδραση της βλάστησης παρατηρείται όχι μόνο μέσα στα όρια της πράσινης περιοχής, αλλά επεκτείνεται και πέρα από το ίδιο το πάρκο, έχοντας επιπτώσεις ιδιαίτερα στη υπήνεμη πλευρά του. Η αιτία αυτής της επίδρασης είναι η διάχυση του δροσερού αέρα από το πάρκο στον περιβάλλοντα αστικό ιστό. Μια εξήγηση για την επιρροή του δροσερού αέρα είναι το αεράκι των πάρκων.

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την επέκταση του φαινομένου PCI είναι:

 Το μέγεθος του πάρκου

Έχει βρεθεί ότι "η επιρροή του πάρκου στον περιβάλλοντα αστικό ιστό εξαρτάται από το πλάτος του πάρκου" και μάλιστα για να επιτύχει το μέγιστο δροσιζόμενο όφελος, προτείνετε ένα πλάτος πάρκου τουλάχιστον επτάμιση φορές μεγαλύτερο από το ύψος των ορίων του και την ύπαρξη πολλών πάρκων σε κάθε γειτονιά. Παρόμοια αποτελέσματα αναφέρονται από την Ιαπωνία, όπου διάφορες μικρές πράσινες περιοχές που είναι αρκετά χωρισμένες είναι προτιμότερες από μερικές μεγάλες πράσινες περιοχές.

 Ο τρόπος τοποθέτησης των περιβαλλόντων οδών σε σχέση με τα όρια του πάρκου

Όταν οι οδοί είναι κάθετοι στα όρια του πάρκου οι ψυχρές αέριες μάζες βρίσκουν δίοδο προς το εσωτερικό του περιβάλλοντος αστικού ιστού με αποτέλεσμα ο τελευταίος να δροσίζεται και έτσι το πάρκο να προσφέρει βιοκλιματικά στις γύρω περιοχές. Η μεταφορά των ψυχρών αέριων μαζών επιταχύνεται όταν ο χώρος πρασίνου βρίσκεται σε υψηλότερο υψόμετρο από τον αστικό ιστό, διότι εξαιτίας της βαρύτητας οι ψυχρές μάζες αέρα ως βαρύτερες αυξάνουν την ταχύτητα μεταφορά τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο λόφος του Λυκαβηττού.

 Το ποσοστό κάλυψης του ουρανού (SVF) των περιβαλλόντων στο πάρκο αστικών περιοχών.

Όσο μικρότερος είναι ο παράγοντας Sky View Factor των περιβαλλόντων οδών του πάρκου ( όσο πιο στενοί είναι οι δρόμοι) τόσο περισσότερο ευνοείται η χωρική εμβέλεια του φαινομένου PCI από το πάρκο στο εσωτερικό του αστικού ιστού με αποτέλεσμα να δροσίζεται μεγαλύτερη έκταση του τελευταίου.

Φανταστείτε λοιπόν μια Αθήνα που έχει ανοιχτό το παραλιακό μέτωπο στους κατοίκους και τους επισκέπτες της με πολλά πάρκα, πολλά δέντρα και από εκεί να ξεχύνονται σαν πράσινα ποτάμια μέσα στην πόλη η λεωφόρος Συγγρού, η λεωφόρος Θησέως, η Πειραιώς, η λεωφόρος Αμφιθέας, η Καλαμακίου, η Αλίμου, η λεωφόρος Κηφισού, η Θηβών , η λεωφόρος Κωνσταντινουπόλεως, δεντροφυτεμένες με μεγάλα δέντρα. Και αυτά τα πράσινα ποτάμια να ενώνονται με τους λόφους της Αθήνας τον Υμηττό, τα άλση, τα πάρκα, τους αθλητικούς χώρους, τους αρχαιολογικούς χώρους, τις πλατείες, τους κήπους των νοσοκομείων, των σχολείων, τα νεκροταφεία, τις δεντροστοιχίες, τους ιδιωτικούς κήπους και να δημιουργούν ένα δίκτυο «δούνε και λαβείν» στην πόλη. Ας φυτέψουμε μεγάλα δέντρα στους δρόμους , είναι ωραίοι οι Ιβίσκοι οι Συριακοί, οι φοίνικες, οι νερατζιές, οι πικροδάφνες δέντρα, αλλά όχι πάντα και παντού. Φέρτε στο μυαλό σας την Μιχαήλ Βόδα στην πλατεία Βάθης, την Βασιλέως Γεωργίου στο Παγκράτι και πολλούς ακόμα δρόμους που οι ακακίες τα πλατάνια, καλύπτουν τον ουράνιο θόλο. Η βιοκλιματική απόδοση των χώρων πρασίνου και η μεταξύ τους σύνδεση θα πρέπει να είναι η προτεραιότητα. Κάθε ελεύθερος χώρος πρέπει να αξιοποιείται ανάλογα και να ακολουθήσουμε και σε αυτή την περίπτωση την παροιμία να βγάλουμε από τη μύγα ξύγκι. Παραδείγματα πολλά όπως η high line στη Νέα Υόρκη, μια εναέρια σιδηροδρομική γραμμή του 1934 για εμπορικές αμαξοστοιχίες που αντί να γκρεμιστεί σήμερα μετατράπηκε σε πάρκο.

ΜΕΤΡΑ ΑΣΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΓΙΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΖΩΗΣ

Αξιοποιώντας την γνώση του φαινομένου της ψυχρής κηλίδας των χώρων πρασίνου (Park Cool Island), προτείνουμε παρακάτω μία σειρά σχεδιαστικών μέτρων που έχουν την δυνατότητα να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων των μεγαλουπόλεων:

1. Δημιουργία όσο το δυνατόν περισσότερων χώρων πρασίνου μέσα στην πόλη (πάρκα, εσωτερικοί ακάλυπτοι χώροι, προκήπια, ταράτσες, πεζόδρομοι, δεντροστοιχίες, πλατείες κλπ ).Έχει παρατηρηθεί ότι είναι καλύτερα, βιοκλιματικά, να έχουμε πολλούς και μικρούς χώρους πρασίνου παρά λίγους και μεγάλους.

2. Σύνδεση των χώρων πρασίνου μεταξύ τους και περαιτέρω σύνδεσή τους με το περιαστικό πράσινο. Αποφασίζουμε για την διάταξη με την οποία θα γίνει η σύνδεση (ακτινωτή, κυκλική, ορθογωνική, γραμμική) λαμβάνοντας υπόψη μας τις ιδιαιτερότητες της πόλης.

3. Σχεδιασμός κάθετων δρόμων γύρω από το πάρκο και μάλιστα δεντροφυτεμένων έτσι ώστε να εισέρχεται ο δροσερός αέρας του πάρκου μέσα στον αστικό ιστό.

4. Επιλογή φυτικού υλικού που μπορεί να προσφέρει βιοκλιματικά όσο το δυνατό περισσότερο π.χ τα καλλωπιστικά φυτά έχουν περισσότερο νερό στη διάθεσή τους από ότι τα ξηροφυτικά, και κατ’ επέκτασιν εξατμισοδιαπνέουν περισσότερο.

5. Υδρογεωλογικές έρευνες για την αυτονόμηση των χώρων πρασίνου σε ότι αφορά τις υδατικές τους ανάγκες γιατί η δημιουργία υδάτινων όγκων στα πάρκα μπορεί να προσφέρει πολύ καλύτερες συνθήκες.

6. Φύτευση φυτών ανθεκτικών στις τοπικές κλιματικές συνθήκες, στη μόλυνση της ατμόσφαιρας, στην ελλιπή συντήρηση, που συνήθως έχουν οι δημόσιοι χώροι πρασίνου.

7. Αποφυγή χρήσης σκληρών υλικών για την κατασκευή μονοπατιών, πλατειών κλπ.

8. Συντήρηση και διαχείριση του χώρου αυτού με τέτοιο τρόπο ώστε να μην επιβαρύνεται το περιβάλλον (κομποστοποίηση, βιολογική καταπολέμηση κλπ.)

Πάνω από όλα όμως θα πρέπει να υπάρχει ένας φορέας που θα σχεδιάζει, θα προγραμματίζει, θα υλοποιεί, θα διαχειρίζεται και θα νοιάζεται για το πράσινο των πόλεων. Ένας φορέας που θα σχεδιάζει που χρειάζεται βλάστηση και τι είδους βλάστηση. Η βελτίωση του αστικού μικροκλίματος βελτιώνει τη ποιότητα ζωής των κατοίκων των πόλεων. Οι χώροι λοιπόν πρασίνου (πάρκα) μέσα στα αστικά κέντρα θα πρέπει να αποτελούν βασικό και αναπόσπαστο κομμάτι του αστικού σχεδιασμού.

Πράσινες κοινόχρηστες αυλές στο Βερολίνο

Κατσογιάννη Σταυρούλα

Γεωπόνος Msc- Μελετήτρια

Καβαλότι 4, Ακρόπολη

Τηλ 6932251253

Το παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό «Δήμαρχος».