Συμμετέχει, μελετά, αρθρογραφεί, ταξιδεύει, ενημερώνεται με στόχο να προσφέρει όσο μπορεί στην αναβάθμιση του τοπίου που μας περιβάλλει.

Πέμπτη 18 Οκτωβρίου 2012

TO ΔΑΣΟΣ ΠΟΥ ΛΑΧΤΑΡΙΖΕΣ ΩΣΠΟΥ ΝΑ ΤΟ ΠΕΡΑΣΕΙΣ...



Άρθρο του Κώστα Κασσιού Ομότιμου Καθηγητή ΕΜΠ

…Τώρα να το ξεχάσεις..διαβάτη αποσπερνέ ….(Μιλτιάδης Μαλακάσης  ποιητής 1869-1943)
Μέσα  από το λυρισμό και την ευαισθησία του ποιητή του περασμένου αιώνα στο ποίημά του «Το δάσος» φτάνουν  μέχρι στις μέρες μας προφητικά τα θλιβερά μηνύματα σε ένα από τα τετράστιχά του που ακούγονται σαν ένας βαθύς απόηχος απελπισίας να λέει….
«το πήρανε- για κοίταξε-
στερνή ανατριχίλα
τα πεθαμένα φύλλα
που απόμειναν στη γη..»
Αλήθεια που πήγαν όλα αυτά τα δάση και το πράσινο στον τόπο μας , σένα τόπο που γέννησε  Μούσες και Νεράιδες  να μεγαλώνουν μέσα σε καταπράσινα δάση και δορκάδες να τρέχουν και  να τις προστατεύουν θεές  Αρτέμιδες , στωικοί φιλόσοφοι να περιδιαβάζουν  στη σκιά τους και  το ‘θρόισμα’ των φύλλων μέσα απ τα δένδρα να χαρίζει τη δροσιά και την ηρεμία που τόσο έχει πάντα την ανάγκη  του ο άνθρωπος;
Δυστυχώς το τι έχει συμβεί στο δάσος που χάθηκε και στις μέρες μας το ξαναλέει ο ποιητής με το δικό του ‘στιχομένο ‘τρόπο.
Μια αυγινή το κούρσεψαν
ανίδρωτοι λοτόμοι     (σήμερα θα προσθέταμε και   λατόμοι)
κι εκεί είναι τώρα δρόμοι     (ίσως και να εννοούσε το σημερινό  ΥΠΕΧΩΔΕ …)
διαβάτη αποσπερνέ….
Το Δάσος ,αυτόν  τον ανανεώσιμο φυσικό πόρο που από μόνη η ύπαρξή του προσφέρει υγεία  και αγαθά στον άνθρωπο και ιδιαίτερα στον τόπο μας κάναμε κάθε προσπάθεια να το διώξουμε, να το …κουρσέψουμε.. να το καταστρέψουμε πιστεύοντας ότι εκεί που αυτό μεγάλωνε και πρόσφερε εμείς …θα ‘χτίζαμε ‘τη ματαιοδοξία μας καταπατώντας το και κατακαίγοντάς το.
Είναι από τα πλέον παράδοξα και ανορθόδοξα φαινόμενα αυτό που συμβαίνει στον τόπο μας. Όλοι μας ονειρευόμαστε να είχαμε ένα σπίτι φτιαγμένο μέσα στο πράσινο και να ζούσαμε στην ομορφιά του φυσικού τοπίου και περιβάλλοντος. Κ’αυτό το περιβάλλον και το δάσος αντί να το προστατέψουμε, να το αγκαλιάσουμε ,να το αυξήσουμε κάναμε κάθε προσπάθεια πολίτες και πολιτικοί να το εξαφανίσουμε. Το πενιχρό ποσοστό των δασών μας  από 19% που το εκτιμούσαμε πριν από κάμποσα χρόνια –ακόμα δεν ξέρουμε το ακριβές ποσοστό που καλύπτεται  η χώρα  μας ,μια και κάθε φορά αλλάζουμε τον ορισμό  του τι είναι Δάσος, ήδη τώρα ρωτάμε την ΕΕ τι θα πρέπει να θεωρούμε ως Δάσος!!!-φτάνει σήμερα μετά βίας το 16% και Κύριος γνωρίζει τι θα γίνει το καλοκαίρι  που μας έρχεται.
Ίσως και να διερωτηθεί κάποιος ότι η Μεσογειακή μας θέση δεν είναι η ευνοϊκότερη  λόγω των ξηροκλιματικών συνθηκών για την ανάπτυξη των Δασών .  Αυτό είναι σωστό. Αλλά αυτό και μόνο θα έπρεπε να μας είχε κάνει από πολλές δεκαετίες ευαίσθητους στην προστασία των δασών μας . Και όταν λέμε προστασία δεν εννοούμε μόνο να φκιάνουμε Νόμους και Διατάγματα γιατί τέτοια διαθέτουμε άφθονα και ίσως  να περισσεύουν κιόλας. Εννοούμε μηχανισμούς προστασίας προληπτικούς και αποτρεπτικούς της αποδάσωσης, της καταπάτησης, της λαθροϋλοτομίας, της λαθροθηρίας και της καταστροφής από πυρκαγιές.
Η ανυπαρξία Χωροταξικού Σχεδιασμού που να μη μεταβάλλεται όμως κάθε φορά που αλλάζουν και οι Κυβερνήσεις  αλλά να έχει εφαρμογή για βάθος  εικοσαετίας ,  Δασολογίου που να έχει χαρτογραφημένο   και να ξεκαθαρίζει που  είναι  δάσος , που η δασική έκταση και που η γεωργική γη και  Κτηματολογίου  που να δηλώνεται η ιδιοκτησία τότε μόνο θα μπορούμε να ελπίζουμε ότι τα δάση μας θα ξαναβρούν το χώρο και το χρόνο να ξαναζωντανέψουν.
Τι θα ήθελε άραγε η φύση για να ξαναγεμίσει τις καμένες πλαγιές και τα ρουμάνια της χώρας μας με δάση και πράσινο; Συχνά ούτε καν την αναδάσωση. Λίγη χρονική ηρεμία μόνον χρειάζεται χωρίς πριόνια να ακούγονται ,χωρίς ‘κομπρεσέρ’ να σκάβουν και χωρίς Μηχανικούς να επιμετρούν  για έργα και φυσικά χωρίς ανεξέλεγκτα κοπάδια από κατσίκες να κατατρώγουν τα νεόφυτα. Να αφεθεί  θέλει στα χάδια του αέρα που θα φέρνει τους πρόσκοπους σπόρους  να πέσουν στο έδαφος  , στα πουλιά  για να  κουβαλούν  από μακριά σπάνια είδη φυτών με τους σπόρους στα περιττώματά τους , τη βροχούλα που θα  βοηθήσει και κάπου κάπου τον άνθρωπο να προσθέτει  φυτεύοντας και κάποια δενδράκια  σαν είδος μεταμέλειας για την καταστροφή που έχει προξενήσει.
Τώρα λοιπόν που είναι ακόμα η αρχή του φθινοπώρου   και που το νοτισμένο από τις ευεργετικές βροχές έδαφος έχει προετοιμαστεί να δεχτεί νέους σπόρους και καινούργια φυτά στην αγκαλιά του , τώρα θα πρέπει όλοι μας, μικροί και μεγάλοι  και αν αληθινά πιστεύουμε ότι θα πρέπει η πατρίδα μας να ξαναγεμίσει δάση και πράσινο να ξεχυθούμε εθελοντικά και με ενθουσιασμό στους γύρω ορεινούς χώρους και να βοηθήσουμε ανταποκρινόμενοι στα καλέσματα των διάφορων φορέων για αναδάσωση και για συμπαράσταση στης φύσης το κάλεσμα για αναζωογόνηση.
Και σε χρόνους  που δεν το φανταζόμαστε η φύση θα ξαναζωντανέψει και θα ξαναδημιουργήσει το θαύμα της δηλ. το Δάσος που …λαχτάριζες ..και τότε μπορεί να το ξαναδείς και να μη το ξεχάσεις …’αναγνώστη’ μας …. αποσπερνέ!!
www.phys.uoa.gr/-nektar/arts/poetry/miltiadhs_malakashs_poems.htm

Φωτο Κατσογιάννη Σταυρούλα  
To παραπάνω άρθρο έχει δημοσιευτεί  το 2009 στο Περιοδικό CAR

Κυριακή 7 Οκτωβρίου 2012

ΚΡΙΣΙΜΑ ΤΟΠΙΑ Ή ΤΟΠΙΑ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ;



Ενα τοπίο δέν εναι, πως τό ντιλαμβάνονται μερικοί, κάποιο πλς σύνολο γς, φυτν καί δάτων. Εναι προβολή τς ψυχς νός λαο στήν λη... (Οδυσσέας Ελύτης)

Ζούμε σε μια χώρα που η εναλλαγή του τοπίου συμβαίνει πολύ γρήγορα, το ανάγλυφο, οι κορυφογραμμές, οι ρεματιές, τα φαράγγια, διαδέχονται  τα οροπέδια. Οι πεδιάδες, το δάσος, οι ετήσιες καλλιέργειες και οι οπωρώνες ακολουθούν τους θαμνότοπους και τα άγονα βράχια, το αστικό τοπίο εισχωρεί στο περιαστικό περιβάλλον. Το τοπίο στέκεται απέναντι στον άνθρωπο, και ο άνθρωπος απέναντι από το τοπίο, όμως από όποια πλευρά και να το δεις, το τοπίο ξεχειλίζει από ζωή. Άραγε ο άνθρωπος διαμορφώνει το τοπίο ή το τοπίο τον άνθρωπο; Ή μήπως και τα δυο μαζί; Είναι αλήθεια ότι σκληροί τόποι παιδεύουν και εκπαιδεύουν άκαμπτους χαρακτήρες και ότι απλόχεροι τόποι σμιλεύουν πιο ευπροσάρμοστους τύπους ανθρώπων;
Το τοπίο είναι αναμφισβήτητα, ένδειξη της κουλτούρας ενός λαού, αποτυπώνει πολιτιστικά και ιστορικά στοιχεία που μεταφέρονται μέσα από τη λογοτεχνία, την ποίηση, τη ζωγραφική,  περιλαμβάνει χαρακτηριστικά που μπορεί να διαμορφώσουν ή να φανερώνουν το χαρακτήρα της κοινωνίας που το βιώνει. Ο τόπος  διαμορφώνεται έντεχνα ή μη από τον άνθρωπο ανάλογα την εποχή, τις ανάγκες της  και την ιδεολογία που τη διέπει. Παραδείγματα υπάρχουν πολλά και στην ιστορία π.χ ο άνθρωπος της πόλης μετέφερε στο εξωστικό τοπίο τη γεωμετρική διάταξη της πόλης. Οι αγροτικοί πληθυσμοί συνθέτουν τοπία που αντικατοπτρίζουν την καθημερινό  τρόπο ζωής τους και μέσω της λαϊκής παράδοσης  εξυπηρετούν τις  ζωτικές ανάγκες τους. Στην σύγχρονη πόλη ο άνθρωπος επιθυμεί την επαναπρόσληψη του φυσικού τοπίου στην πόλη με τις φυτοκοινωνίες του αγροτικού και περιαστικού τοπίου να προσπαθούν να εισέλθουν μέσα σε αυτήν.                                                                                                                                       
Λίμνη Στυμφαλίας
Αντίληψη του τοπίου
Το τοπίο όμως δεν είναι μόνο αυτό που βλέπουμε αλλά και ο τρόπος που το ερμηνεύουμε. Ο άνθρωπος προσλαμβάνει εικόνες αλλά τις επεξεργάζεται διαφορετικά ανάλογα με τα βιώματά του, την εκπαίδευση του, την ηλικία του. Η ταχύτητα αντίληψης και ανάγνωσης του τοπίου έχει σχέση με την παρατήρηση αν είναι άμεση ή όχι, από την κίνηση του ανθρώπου, από την προσοχή την οποία επιδεικνύει, την διάθεσή του, την εποχή,  αλλά και από το ίδιο το τοπίο και τις εναλλαγές του.
Ο τόπος χαρακτηρίζεται από ρευστότητα, υπάρχει μια συνέχεια στη ροή του τόπου, του χρόνου και του φωτός. Χαρακτηριστικά του όπως το ανάγλυφο, το βάθος, το πλάτος του ορίζοντα, το φως, οι σκιές, τα στοιχεία (φυσικά, πολιτιστικά) που το συνθέτουν, αλληλεπιδρούν και το παραλλάσσουν, το κάνουν  αρεστό, πληκτικό, ενδιαφέρον ή αδιάφορο.
Το φυσικό τοπίο σύμφωνα με τον G. Simmel είναι μια απέραντη σύνδεση στοιχείων που εκφράζεται  χωρικά και χρονικά, στη φύση υποστηρίζει δεν υπάρχουν χωριστά κομμάτια, όλα αποτελούν μια ενότητα. Μέσα στην πόλη όμως η επίδραση της αντίληψης του τοπίου διαφέρει, οφείλεται στην αναλογία μεταξύ του ανοιχτού χώρου, του ύψους των κτιρίων και της κλίμακας του σώματος και της ανθρώπινης κίνησης.(Ν. Σαλίγκαρος).  Είναι σαφές ότι  το συναίσθημα αλλάζει όταν ο άνθρωπος κινείται μέσα στην πόλη που περιβάλλεται από ψηλά κτίρια, προσπαθεί να απεγκλωβιστεί  γυρεύοντας  οπτικές φυγές, έχει ανάγκη από σημεία αναφοράς, επιθυμεί να συνδεθεί με φυσικά στοιχεία,  να ζήσει τις εποχιακές εναλλαγές που του προσφέρουν οι χώροι πρασίνου, να βιώσει πολιτιστικά στοιχεία. Στο ύπαιθρο τα συναισθήματα για αυτόν που το βιώνει είναι σίγουρα διαφορετικά από αυτόν που το προσπερνά ταξιδεύοντας, αντίστοιχα και ο άνθρωπος της  υπαίθρου βιώνει το περιβάλλον της πόλης ξέχωρα από τον αστό.

Τοπίο και μνήμη
Το τοπίο μπορεί να αντανακλά την συλλογική αλλά και ιδιωτική μνήμη. Οι τόποι αλλάζουν πολύ αργά, είναι  όμως ζωντανοί κρίκοι ανάμεσα σε αυτό που ήμασταν και σε ότι έχουμε γίνει. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους αισθανόμαστε μια τέτοια βαθιά και προφανώς δυσανάλογη αγωνία όταν ένα αγαπημένο τοπίο μεταβάλλεται ή και θλίψη όταν διαπιστώνουμε ότι το τοπίο που κουβαλάμε  μέσα μας διαφέρει από το πραγματικό.  Ο τόπος μπορεί να εγκλωβίσει τον άνθρωπο ή να τον απελευθερώσει. Στο υποσυνείδητο μας κουβαλάμε μνήμες που μπορεί να μας κάνουν να νιώθουμε καλά και οικεία σε τόπους ολότελα ξένους ή και το αντίθετο. Αναμνήσεις από τα παιδικά χρόνια, όπως και από τα μετέπειτα σημαντικά γεγονότα της ζωής, δένονται με τόπους και κωδικοποιούνται ή μετασχηματίζονται σε σκηνές κινηματογραφικής ταινίας που ανασύρονται σε ανύποπτο χρόνο.
Ιστορικό, πολιτιστικό, φυσικό τοπίο στην πόλη
    Η φυσιογνωμία του τοπίου απειλείται από την τυποποιημένη παγκοσμιοποίηση. Παρόλο που η έννοια της παγκοσμιοποίησης ακούγεται σαρωτική για τις ιδιαιτερότητες ενός τόπου δεν ταυτίζεται με τη συλλογικότητα της κοινωνίας, δρα αποσπασματικά δημιουργώντας συνονθύλευμα έργων. Η ανάδειξη και προστασία φυσικών,  πολιτιστικών και ιστορικών στοιχείων θα διαφυλάξουν  την ταυτότητα  τόπων και κοινωνιών. Η καταγραφή , η γνώση, η παιδεία θα οδηγήσει στην ομαλή εξέλιξή τους. Η κρισιμότητα των καιρών δεν δικαιολογεί σπασμωδικές παρεμβάσεις , αντίθετα επιβάλλει  κινήσεις που θα αναβαθμίσουν το περιβάλλον μας και θα μας βοηθήσουν στην ανάταση της  ψυχολογία μας.

Καταγραφή του τοπίου σημαίνει, προσδιορισμός του χαρακτήρα του, της γεωμορφολογίας του, εντοπισμός τυχόν αξιόλογων ανθρωπογενών ή φυσικών σχηματισμών του, ανάλυση της τοπικής  αρχιτεκτονικής, εντοπισμός σημαντικών στοιχείων που συνθέτουν το συγκεκριμένο φυσικό τοπίο. Θα πρέπει σίγουρα να μελετηθεί ο βαθμός ομοιογένειας και τα ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά, οι αναλογίες και η ισορροπία των όγκων, η σχέση ανοιχτών, κλειστών και ενδιάμεσων χώρων, τα ύψη και οι όψεις των κτιρίων,  τα υλικά κατασκευής του δομημένου περιβάλλοντος, η κατάσταση  και η αναλογία των υπαίθριων δημόσιων χώρων, η χλωρίδα, η πανίδα, η διασπορά των στοιχείων του τοπίου μέσα σε αυτό και πολλά άλλα.
Αφού γίνει η καταγραφή και αναλυθούν και αξιολογηθούν όλα τα στοιχεία λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο την αισθητική, αλλά  τη λειτουργικότητα και τα περιβαλλοντικά ζητούμενα, θα ήταν θεμιτό να δοθούν κωδικοποιημένες κατευθύνσεις για τη δόμηση των νέων κτιρίων αλλά και την διαμόρφωση του περιβάλλοντος ιδιωτικών και δημόσιων χώρων. Μια τέτοια προσπάθεια έχει ξεκινήσει από το ΥΠΕΚΑ για παραδοσιακούς οικισμούς σε αρκετούς νομούς στη χώρα. Μένει όταν τελειώσουν αυτές οι μελέτες να θεσμοθετηθούν και να τηρηθούν οι όροι που θέτουν.
Στις μέρες της πραγματικής κρίσης που βιώνουμε επιβάλλεται να κατανοήσουμε την αξία του τοπίου που μας περιβάλλει,  να το προστατέψουμε και να το αναδείξουμε, πρέπει να καταλάβουμε ότι  ποιοτικό τοπίο είναι αυτό που διαθέτει  εντοπιότητα. Ο τουρισμός που διαλαλούμε ότι αποτελεί το βαρύ πυροβολικό της οικονομίας μας  δεν βρίσκεται  μόνο μέσα στα  μεγάλα ξενοδοχεία με τις πισίνες και τους φοίνικες, αλλά θα πρέπει να συνδεθεί με το αυθεντικό, το μοναδικό, το απέριττο ελληνικό τοπίο. Είμαι σίγουρη ότι αυτή η ποιοτική μας στροφή απέναντι στον τόπο μας θα μας αποζημιώσει.

κείμενο- φωτο
Stavroula katsogianni
Αgriculturist - Landscape Architect